Spędź urlop w Tatrach

Gwara góralska
Któż o niej nie słyszał! Została spopularyzowana na przełomie XIX i XX wieku przez Kazimierza Przerwę-Tetmajera, który wydał cykl opowiadań „Na skalnym Podhalu”. Posiada ona wiele cech wspólnych z innymi gwarami południowej Małopolski. Cechą charakterystyczną gwary podhalańskiej jest obecność w niej wielu wyrazów rodzimych, typowo podhalańskich. Są to m.in. takie wyrazy jak: ciupaga, wyzdajać (wymyślić, ułożyć, przygotować), złóbcoki (instrument podobny do skrzypiec), nomowiać (radzić komuś małżeństwo), kumoterki (ozdobne sanki), pytać (starszy człowiek pełniący funkcję osoby zapraszającej na wesele gości i wiele innych.

W języku górali podhalańskich znajdziemy wiele słów nazywających rzeczy poza górami nieistniejących: piargi (usypiska skalne), perć (górska ścieżka), siklawa (wodospad górski), czy też nazywających czynności związane z pasterstwem i życiem ludzi gór: bacówka (szałas pasterski w górach), bryndza (ser owczy), koliba (szałas), watra (ognisko pasterskie), zawaterniok (kłoda do podtrzymania ognia), dutki (pieniądze), dziedzina (wieś), moskol (placek zgotowanych ziemniaków i mąki), serdok (kożuszek barani bez rękawów), styrmać sie (wspinać się, wdrapywać) i wiele jeszcze innych. Ale bez obawy. Z góralami łatwo się dogadać!

Na góralską nutę
O tym, że górale mają talent we krwi – nie trzeba nikogo przekonywać. Nie tylko wyśpiewują przyśpiewki, ale także grają charakterystyczne melodie. Od najmłodszych lat uczą się folkloru góralskiego. Żeby się o tym przekonać, wystarczy wejść do karczmy czy przyjechać na liczne w Zakopanem festiwale. I uwierzcie – muzyka ta porwie do tańca każdego.

Strój góralski
Strój męski – składa się z płóciennej koszuli, cuchy i portek zrobionych z grubego wełnianego sukna samodziałowego, tkanego z białej wełny (dawniej szarej), z serdaka, kapelusza, kierpców i pasa. Krój cuchy jest prosty, w typie kimona, którego rękawy i plecy są uszyte z jednego kawałka. Długość równa się długości rozpostartych ramion od dłoni do dłoni, a szerokość równa się długości cuchy od karku w dół. Portki uszyte z białego samodziału, noszone na rzemiennym pasku, są obcisłe, zdobione lampasem biegnącym poszwach zewnętrznych, przechodzących tyłem poniżej pasa z jednej nogawicy na drugą. Przy kieszonkach, po obu stronach portek przyszywano tzw. raki, a u dołu przy rozcięciu nogawki przyszywano pompon z różnokolorowej wełny zwany „kistką”. Do ubioru góralskiego należy również serdak. Pierwotne serdaki były dość skromne, wykonywano je z kożucha, obkładano tylko czerwoną lub zieloną safianową skórką. Później wzbogacano je kolorystycznie, ozdabiano na przedzie i na plecach haftem z wzorem kwiatowym.

Strój kobiecy – góralki noszą koszulę zdobioną białym haftem na kołnierzu i mankietach, barwne spódnice, drukowane w kwiatowe obszerne wzory, poza tym gorsecik ornamentowy i haftowany, zimą serdak. Czarne buciki z półcholewkami, sznurowane i na obcasie. Głowę nakrywały żółtą lub czerwoną chustką wiązaną pod brodą. Do wyjścia wkładają dużą chustkę wełnianą, szeroko zarzuconą na ramiona.

Jedzenie regionalne
Mówisz Zakopane – myślisz oscypek! Ale nie tylko tym znanym na całym świecie serkiem Zakopane stoi. Wyprawa w góry z reguły oznacza wzmożony wysiłek fizyczny, a zatem i zaostrzony apetyt. Tradycyjna kuchnia góralska nie należy do specjalnie wykwintnych, jednak urzeka doskonałym i niepowtarzalnym smakiem. Kuchnia bazuje przede wszystkim na ziemniakach, oscypku, bundzu oraz nakwaszonej kapuście. Zaskakuje sporą ilością pysznych i oryginalnych potraw, o nie mniej oryginalnych nazwach.

Przygotujcie się więc na niezłą ucztę...
Podstawa to ziemniaki i kapusta. Te pierwsze, zwane grulami, znajdują wiele zastosowań. Góralki przyrządzały z nich kilka rodzajów klusek, między innymi bukty, hałuski i kluski grulane. Z ziemniaków powstawał także tzw. moskol, który doskonale zastępował chleb. Nazwa pochodzi od rosyjskich jeńców, przybyłych podczas I wojny światowej na tereny Podhala. Pieczone na kuchennej blasze, obecnie podawane są jako danie regionalne. Z kiszonej kapusty przyrządza się natomiast słynną kwaśnicę, czyli zupę na soku z kiszonej kapusty i kapustę z grochem.

Trudno wyobrazić sobie kuchnię góralską bez oscypka. Ten twardy wędzony ser przygotowywany z solonego mleka owczego, jest charakterystyczny dla polskich gór, a szczególnie Podhala. Tajemnica wyrobu oscypków przekazywana była w rodzinie bacy z pokolenia na pokolenie. Z owczego mleka najpierw wyrabia się bundz, czyli owczy twaróg. Następnie bundz wkłada się do ozdobnych form. Uformowany oscypek zanurza się na kilka chwil we wrzącej, a następnie w osolonej, zimnej wodzie wodzie. Dopiero po tym przychodzi czas na wędzenie.

Ważnym składnikiem góralskiej kuchni jest również owcze mięso – podstawa pożywienia. Najczęściej podaje się je w postaci pieczonej baraniny, baranich kotletów i doskonałego udźca baraniego. Podobno góralskie dania powinny być – jak góralski charakter – wyraziste, ostre i zdecydowane. Czy tak jest rzeczywiście? Trzeba spróbować isię przekonać. I koniecznie popić góralską herbatą.